20 lat Pilskiego Bractwa Kurkowego „Tarcza” w opracowaniu Arno Giese

W międzyczasie spotykamy ich na wszystkich uroczystościach państwowych lub kościelnych. Ale widujemy ich, ładnie prezentujących się w swoich pięknych mundurach na imprezach i spotkaniach kulturalnych, wieczornicach, koncertach, wystawach. Wiemy, są wśród nas. Wrośli w topografię naszego miasta – Piły. Jednak, tak mi się wydaje, niektórzy mylą ich z Kołem Łowieckim.

Wzorem Ojców i dla Ojców chwały!
Organizacje strzeleckie są niewątpliwie najstarszymi na świecie.

Burzliwe dzieje europejskich władców, dynastii i wielu rządzących rodów, ich niezaspokojone ambicje posiadania oraz polityczne, stały się przyczyną, że prócz wielkich armii, utrzymywali oni i formowali coraz to doskonalej wyposażone i działające straże obywatelskie. Miejskiej milicji, oddziały cechowe i bractwa strzeleckie, które w szczególności zajmowały się obroną grodów, miast oraz różnego rodzaju funkcjami porządkowymi.

Początkowo nosiły one różne nazwy, które związane były z partiami, instytucjami lub osobami, którym podlegały. Także upowszechnianie się na zachodzie Europy prawa magdeburskiego, zobowiązujące między innymi mieszczan do obrony miast i grodów, powodowało rozwijanie się straży obywatelskiej, różnych bractw cechowych i strzeleckich. Z kolei nałożone na mieszczan prawem obowiązki obrony miast, przyczyniały się do powstania i budowania chroniących przed najeźdźcą różnego rodzaju murów i fortyfikacji obronnych.

Poszczególnym elementom obwarowań nadawano wówczas nazwy ich budowniczych, np. Baszta Odlewników. Znaczniejszym zaś fortyfikacjom nadawano imiona świętych jak np. Brama Floriańska w Krakowie. Nie stroniono też od nazw topograficznych jak np. Brama Gliwicka w Bytomiu.

Na cechy spadała odpowiedzialność za obronę poszczególnych odcinków murów miejskich. Bezpieczeństwo miast uzależnione więc było od umiejętności strzeleckich mieszczan. To z kolei sprawiało, że mistrzów poszczególnych zawodów trzeba było nauczyć rzemiosła wojskowego, dzięki czemu bractwa rosły w siłę. W bractwach skupieni byli najczęściej zamożni mieszczanie, którzy swoje rzemiosło wojenne doskonalili w organizowanych zawodach strzeleckich. Najczęściej (do XVI w.), strzelano z łuków lub z kusz do zatkniętego na żerdzi ptaka – kura. Od tego zwyczaju wywodzi się nazwa bractw kurkowych.

Z biegiem lat obronę grodów i miast, a w szczególności kraju przejęły regularne armie. Pozbawione swoich obowiązków bractwa strzeleckie, straże i milicje straciły na swoim znaczeniu, ale wiele z nich pozostało do dzisiaj w formie stowarzyszeń kultywujących prastare tradycje ojców, stanowiąc swoistą atrakcję towarzyską i kulturalną.

Z kart historii

Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1246 r. istniało już „Rheinische Schützenbund” – „Nadreńskie Bractwo Strzeleckie”.

Najstarsze w Polsce i należące do najstarszych w Europie jest Bractwo Kurkowe w Poznaniu. Powstało ono w 1253 roku, po nadaniu prawa magdeburskiego przez księcia Przemysława miastu Poznań.

Lata najazdów, rozbiorów i okupacji nie sprzyjały utrzymaniu ciągłości i rozkwitowi bractw kurkowych czy strzeleckich. Najcięższe czasy dla bractw nastąpiły po utracie przez Rzeczpospolitą niepodległości. Najwięcej swobody miały one w zaborze austriackim. W zaborze pruskim podejmowano próby germanizacji polskich bractw. W zaborze rosyjskim były zakazane. Odrodzenie bractw nastąpiło dopiero na początku XIX w., w szczególności na Śląsku. Tam też doszło w 1894 r. do powołania Oberschleisicher Schützenbund – Górnośląskiego Związku Strzeleckiego. W 1907 r. należało do tego związku 25 bractw z Górnego Śląska z łączną liczbą 1729 członków. Niestety, związek zawiesił swoją działalność po powrocie Górnego Śląska w granice Polski. Ale już w 1923 r. podjęto inicjatywy zmierzające do odrodzenia ruchu strzeleckiego na Śląsku.

Rok wcześniej 7 sierpnia 1922 r. spotkało się w Poznaniu 130 przedstawicieli różnych towarzystw strzeleckich, którzy powołali do życia Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich Zachodnich Ziem Polski. Statut Zjednoczeniowy przewidywał udział w stowarzyszeniu nie tylko bractw strzeleckich z ziem poznańskich i pomorskich, ale i terenów Śląska. Spowodowało to tworzenie się struktury ogólnopolskiej w ramach której, do wybuchu II wojny światowej zadomowiły się w Zjednoczeniu prawie wszystkie polskie bractwa kurkowe. Na piątym kongresie zjednoczeniowym, który w 1927 r. odbył się w Grudziądzu, dokonano statutowej zmiany Zjednoczenia na: Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej. Wybuch II wojny światowej, 1 września 1939 r., przerwał działalność wszystkich polskich bractw kurkowych. Rozpoczął się najtragiczniejszy okres w dziejach Narodu polskiego. Miliony Polaków straciło życie w obronie ojczyzny, w obozach koncentracyjnych i syberyjskich łagrach, a także w obozach jenieckich i w obozach pracy przymusowej. Wśród nich także członkowie bractw strzeleckich.

Powojenne władze państwowe nie pozwalały na rejestrację stowarzyszeń strzeleckich. Jedynym, którym udało się reaktywować przedwojenne tradycje strzeleckie, było bractwo krakowskie, które przyjęło nazwę Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Krakowie. Dopiero zmiany polityczne, które nastąpiły po 1989 r. umożliwiły odrodzenie się wielowiekowej tradycji Bractw Kurkowych w Polsce. Dzisiaj jest ich 121, czyli dopiero 50% tego, co mieliśmy w Polsce sprzed II wojny światowej, kiedy w Polsce aktywnych było 240 bractw strzeleckich.

W III Rzeczypospolitej

Do tych 121 reaktywowanych należy również Pilskie Bractwo Kurkowe „Tarcza” (PBK Tarcza). Historia powstania bractwa sięga roku 1775, kiedy to w wyniku I rozbioru Piła znalazła się pod panowaniem króla pruskiego. Dlatego też wśród ówczesnych członków pilskiego bractwa przewijają się nazwiska tak polskie, jak i niemieckie. Pierwszą siedzibą był Dom Strzelecki wraz ze strzelnicą przy ulicy Poznańskiej wówczas droga Ujska . W 1896 r. bractwo kupiło teren pod budowę nowego domu przy ul. Chopina. Władze miasta natomiast podarowały bractwu łąkę, którą obsadzono drzewami i na jej terenie sporządzono strzelnicę. Nowa budowla była imponująca. Po wojnie budynek pełnił różne funkcje. Teraz po odrestaurowaniu przez Jana Michała Kubackiego – prezesa honorowego Pilskiego Bractwa Kurkowego „Tarcza”, mieści się tam przytulny Pensjonat stojący w zaciszu parku miejskiego.

Bractwo miało swoje wielkie tradycje: Strzelanie Zielonoświątkowe, które trwało trzy dni, strzelanie o tytuł Króla Żniwnego, strzelanie w święto św. Huberta oraz bal królewski odbywający się na przełomie stycznia i lutego, jak również listopadową imprezę, na której spożywano pieczone kaczki.

Karty przeszłości Bractwa w publikatorach…

1775 r. Powstało Bractwo Kurkowe, które mimo kilkakrotnego ponawiania próśb, nie otrzymało żadnych przywilejów królewskich. Pomimo to w niedzielę Zielonych Świąt 1775 roku odbyło się przy starej strzelnicy położonej przy szosie Ujskiej, strzelanie królewskie.

15-18.8.1875 r. W Pile odbyły się uroczystości 100-lecia powstania Bractwa Kurkowego. W 1898 r. miejscowe Bractwo Kurkowe postawiło przy ulicy Chopina swoją siedzibę wraz z kilkoma stanowiskami strzeleckimi, teren placu koncertowego obsadziło różnymi krzewami i drzewami a w uznaniu zasług nadburmistrza Piły Wolfa, posadzono mu tak zwany dąb Wolfa.

1900 r. Z początkiem nowego stulecia miasto Piła rozpoczęło budowę parku miejskiego po sąsiedzku z parkiem Bractwa Kurkowego. Dokonując niezbędne prace podstawowe, wybudowano w roku 1926 między innymi oczko wodne, fontannę i ogród różany. Roboty te zakończono w latach 1929/1930. W parku znalazło swoje miejsce także 60 sztuk na biało pomalowanych ławek.

07. 1914 r. Brandenbursko-Poznański Okręg Strzelecki zorganizował w Pile 33 Strzelania Krajowe. Do Okręgu należą 42 Bractwa i Związki Strzeleckie. Patronat na Okręgiem Strzeleckim przejął nadprezydent Eisenhart Rother, który wydał z okazji 33 Strzelań Krajowych okolicznościowy, srebrny medal „Za zasługi dla niemieckich Bractw Strzeleckich”, który nosi się na zielono-żołtej wstążce na prawej piersi.

Pomysł reaktywowania pilskiej tradycji bractwa kurkowego zrodził się w kwietniu 1992 r. Realizacja pomysłu nastąpiła w kwietniu 1996 r. Bractwo tworzyło wówczas 19 braci.

Pilskie bractwo jest kontynuatorem wiekowej tradycji swoich poprzedników, organizując zawody strzeleckie o tytuł:
– Króla Zielonoświątkowego,
– Króla Trzeciomajowego,
– Króla Żniwnego,
– a w listopadzie o Króla Niepodległościowego.

Pilscy bracia, jako członek Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP, są członkami i biorą też czynny udział w imprezach organizowanych przez Europejskie Stowarzyszenie Strzelców Historycznych.

W listopadzie 2001 r. czterej członkowie PBK „Tarcza” uczestniczyli wraz z trzema tysiącami przedstawicieli europejskich bractw kurkowych w audiencji u Ojca Świętego. Pilscy bracia ofiarowali wówczas papieżowi Janowi Pawłowi II wykonany przez nosiciela odznaczenia Zakonu Rycerskiego Świętego Sebastiana, brata Adama Gołembowskiego, witraż przedstawiający Krzyż Bracki i Kura.

– Cieszę się, że mogę was gościć w Watykanie – powiedział do przedstawicieli Bractw Kurkowych Jan Paweł II. Po czym dodał: – Wasza obecność żywo przypomina mi procesje Bożego Ciała i inne ceremonie w Krakowie, podczas których nigdy nie brakowało Bractw Kurkowych. Jako biskup krakowski byłem związany z waszym Bractwem i zawsze żywiłem uczucia głębokiego szacunku dla waszej wielowiekowej tradycji oraz waszego zaangażowania w życie społeczne, kulturalne i religijne. Liczącemu obecnie 21 członków PBK Tarcza, prezesuje brat Eugeniusz Osesek.

Władze Pilskiego Bractwa Kurkowego „Tarcza

Prezes – Osesek Eugeniusz
Wiceprezes – Giełczyk Marian Stanisław
Sekretarz – Woźniak Jacek
Skarbnik – Maras Czesław Józef
Komendant – Gołembowski Adam Marian
Strzelmistrz – Schulz Zenon Józef
Przewodniczący Komisji Rewizyjnej – Małachowski Mariusz Andrzej
Przewodniczący Sądu Honorowego    – Jura Przemysław Józef
Radni – Kubacki Jan Michał, Grabus Rafał Jerzy

Tym wszystkim, którzy nie zdążyli jeszcze zgłębić swojej wiedzy o Bractwach Kurkowych, ich historii powstania – założenia, uplasowaniu w historii kraju, odsyłamy do ukazującej się właśnie okolicznościowej publikacji pt. „20 lat Pilskiego Bractwa Kurkowego „Tarcza”.

Wszystkich sympatyków Bractwa Kurkowego zapraszamy na obchody Jubileuszu XX-lecia reaktywacji Pilskiego Bractwa Kurkowego „Tarcza” które odbędą się 18 czerwca 2016 roku na Strzelnicy „Tarcza w Pile Aleja Powstańców Wielkopolskich 182.

Opracował
Arno Giese