Propozycje na patronów pilskich ulic. Można wyrazić swoje poparcie

Maciej Usurski, historyk, kustosz Muzeum Stanisława Staszica w Pile chce przy wsparciu społeczeństwa przedstawić formie listu Prezydentowi Piły propozycje patronów pilskich ulic. Zgodnie z ustawą o zakazie propagowania komunizmu itd. oraz opinią IPN-u do 2 września 2017 r. mają zostać w Pile zmienione nazwy 4 ulic i placu.

– Osobiście chciałbym bardzo, aby patronami tych ulic zostały osoby, które mają związek z naszym miastem, czy to poprzez pochodzenie, czy też działalność dla dobra miasta i lokalnej społeczności. Wpadłem na pomysł, aby wysłać list to Pana Prezydenta Miasta Piły z sugestią wzięcia pod uwagę kilku osób, w moim przekonaniu godnych tego zaszczytu. Są to: Teofil Drozdowski, ks. Zygmunt Dykiert, Antoni Kiszewski, Marcin ze Sławska, Samuel Targowski i Stefan Wojciechowski. List taki będzie miał większą „siłę przekonywania” jeśli uda się zgromadzić podpisy osób, które poprą tą inicjatywę. Do listu zamierzam załączyć notki biograficzne kandydatów – mówi Maciej Usurski.

Pod wspomnianym listem można podpisać się od poniedziałku do piątku w godz. 8.00-16.00 w Muzeum Staszica lub skontaktować się z Maciejem Usurskim indywidualnie.

Poniżej notki biograficzne kandydatów na patronów pilskich ulic zaproponowanych przez Macieja Usurskiego.

Teofil Drozdowski (1869-1930) – urodził się w Gnieźnie. Był synem Juliana i Józefy Gotowicz. W 1898 r. Teofil ożenił się z Teofilą Anders z Nietuszkowa. Młodzi małżonkowie przenieśli się do Chodzieży,  a w 1902 r. z dwójką dzieci przybyli do Piły.

Zamieszkali przy pierzei wschodniej Nowego Rynku (ob. pl. Zwycięstwa) w kamienicy pod numerem 5. Teofil wynajął na parterze nieduży lokal, w którym prowadził wyszynk i mały sklep spożywczy. W 1915 r. Drozdowski wraz z innymi polskimi restauratorami rozdawali maszerującym przez miasto jeńcom rosyjskim pochodzenia polskiego żywność, papierosy i cygara. W odwecie władze wojskowe zakazały żołnierzom wstępu do tych lokali. W 1917 r. Drozdowski wraz z całą rodziną zapisał się do Towarzystwa Śpiewaczego „Halka”. Z kolei w listopadzie 1918 r. Teofil został sekretarzem polskiej Rady Ludowej w Pile. Dnia 1 grudnia uczestniczył w wiecu dla ludności polskiej zorganizowanym w restauracji przy ul. Poznańskiej (ob. ul. Śródmiejska). W tym samym miesiącu Drozdowski w odpowiedzi na apel władz miasta o udekorowanie flagami swych domów wywiesił dwie niemiecką i polską. Oburzyło to miejscowych Niemców, a po pięciu dniach polska flaga została skradziona. Wówczas Teofil wywiesił na drzwiach własnego lokalu kartkę z wiadomością o nagrodzie za informację o sprawcy tej kradzieży.

Trzy dni po wybuchu powstania wielkopolskiego odbyło się w mieszkaniu Drozdowskiego zebranie przedstawicieli rad ludowych powiatów nadnoteckich z Chodzieży, Czarnkowa, Kosztowa   i Wielenia, na którym wybrano ppor. Zdzisława Orłowskiego dowódcą oddziałów powstańczych  w tym rejonie. Teofil wraz z innymi Polakami opiekował się również powstańcami wielkopolskimi przebywającymi w pilskim lazarecie i więzieniu. Utrzymywał też kontakt z Naczelną Radą Ludową w Poznaniu poprzez łączników. Jednym z nich była Leokadia Wiśniewska, która odwiedzała go w styczniu i maju 1919 r. W grudniu tego roku Teofil popierany przez polską Radę Ludową został wybrany do Rady Miasta Piły. Już jednak latem 1920 r. Drozdowski wraz z rodziną zdecydował się na opuszczenie Piły i wyjazd do Polski. Osiedlił się w Bydgoszczy, gdzie pracował jako urzędnik państwowy i tam zmarł.

Antoni Drożyński (1857-1907) – urodził się w Poznaniu. Był uczniem Gimnazjum Świętej Marii Magdaleny, gdzie w 1875 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu we Wrocławiu i od marca 1878 r. na Uniwersytecie Wiedeńskim. Podczas studiów Drożyński był aktywnym członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego, założonego z inicjatywy studenta Teofila Mateckiego, wybitnego później poznańskiego lekarza i patrioty. Towarzystwo zostało podzielone na sekcje naukowe, a Drożyński w 1876 r. wstąpił do sekcji medycznej. Po powrocie z Wiednia, 2 sierpnia 1880 r. Drożyński uzyskał we Wrocławiu dyplom doktora medycyny i chirurgii na podstawie dysertacji „Ze statystyki leczenia przepuklin”.

Pierwszą pracę Drożyński podjął w Wysokiej k. Wyrzyska. Stamtąd w roku 1883 przeniósł się do Bukowca w powiecie świeckim na Pomorzu. W 1884 r. osiadł w Pile i został zatrudniony w charakterze lekarza praktycznego (czyli ogólnego albo rodzinnego). Przez dwie dekady był tu jedynym polskim medykiem. Mieszkał przy Nowym Rynku nr 10 (ob. plac Zwycięstwa), a potem pod nr 3. Drożyński zasiadał w komisji sanitarnej (opiniotwórczej) przy Radzie Miasta. Jego podpisy figurują na listach obecności podczas posiedzeń komisji zwoływanych przez burmistrza G. Wolffa w latach 1892-1894, poświęconych głównie zagrożeniom epidemicznym,  z których najgroźniejszym była cholera. Wcześniej, w 1889 r. komisja zdrowia z udziałem Drożyńskiego skutecznie przeprowadziła budowę nowej rzeźni miejskiej, która spełniała niezbędne standardy sanitarne.

W wyborach samorządowych 1895 r. Drożyński jako jedyny reprezentant ludności polskiej, głosami zarówno Polaków jak i Niemców został wybrany do Rady Miasta. Stał się jej pełnoprawnym, decyzyjnym członkiem. Był to wielkiej wagi ewenement i sukces osobisty, jednocześnie istotny dla prestiżu całej grupy narodowościowej. Jako rajca Drożyński, szczególnie angażował się w sprawy ochrony zdrowia i opieki społecznej. To z jego inicjatywy podjęto prace nad projektem budowy nowoczesnej lecznicy, której lokalizację wyznaczono na Przedmieściu Berlińskim (ob. os. Górne). Roboty prowadzone pod osobistym dozorem Drożyńskiego zakończyły się w 1900 r. oddaniem do użytku szpitala z oddziałem internistycznym, a od 1905 r., także oddziałem chirurgicznym (ob. al. Wojska Polskiego 43).

Drożyński zgłosił także pomysł rozbudowy Instytutu Głuchoniemych (ob. SP nr 5), który został powiększony o pomieszczenia internatu. Od 1889 r. był też członkiem zwyczajnym Wydziału Lekarskiego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Dr Drożyński zmarł w Pile 11 października 1907 r.

Ks. Zygmunt Dykiert (1890-1981) – urodził się w Żegrowie koło Śmigla. Był synem Bolesława i Cecylii Bąk. Ukończył gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu, a następnie wstąpił do seminarium duchownego w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie otrzymał 1 marca 1914 r. Pełnił posługę duszpasterską jako wikariusz w Michorzewie, Kołaczkowie i Wilczynie.

Dnia 1 kwietnia 1917 r. został mianowany wikariuszem pilskiej parafii pw. św. św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty. W mieście szybko zaangażował się w działalność narodowo-patriotyczną, skupiając wokół siebie najaktywniejszych przedstawicieli miejscowej Polonii. Już 3 sierpnia 1917 r. z jego inicjatywy rozpoczęło działalność przy parafii Towarzystwo Śpiewacze „Halka”. Organizacja ta do wybuchu II wojny światowej w 1939 r. skupiała Polaków mieszkających w Pile i ich rodziny. Chlubą Towarzystwa był chór, który śpiewał podczas niedzielnej mszy świętej odprawianej o godz. 8 w kościele św. św. Janów, innych nabożeństw okolicznościowych oraz imprez organizowanych przez Konsulat RP w Pile. Ciesząc się zaufaniem wśród rodaków, został w listopadzie 1918 r. wybrany przewodniczącym polskiej Rady Ludowej w Pile. Rada rozpoczęła zbieranie funduszów z przeznaczeniem dla Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu. W styczniu 1919 r. ks. Dykiert wraz  z dwoma przedstawicielami miejscowej Polonii został aresztowany pod zarzutem zdrady stanu. Podczas rewizji w mieszkaniu księdza znaleziono ponad 4 tysiące marek zebranych na potrzeby powstania wielkopolskiego. Na skutek interwencji Rady Ludowej w Najwyższym Sądzie Rzeszy w Lipsku sprawę umorzono, a uwięzieni odzyskali wolność. W związku z szykanami miejscowych władz niemieckich i zagrożeniem życia ks. Dykiert w 1919 r. wyjechał do Poznania.

W stolicy Wielkopolski był do 1920 r. kapelanem Wojsk Wielkopolskich oraz do 1922 r. administratorem parafii pw. Serca Jezusowego na Jeżycach. W tymże roku porzucił stan kapłański. Do 1939 r. pracował m.in. w: Koncernie Naftowym „Opia” w Wiedniu, Zakładach Siemensa  w Warszawie i Domu Towarowym Braci Jabłkowskich w Warszawie. Po zakończeniu II wojny światowej pracował w Łodzi w branży handlowej, a po przejściu na emeryturę nauczał języka niemieckiego w łódzkich szkołach średnich. Zmarł w Łodzi.

Antoni Kiszewski (1810-po 1887) – urodził się 10 czerwca 1810 r. w Pile. Był synem zubożałego szlachcica. Po ukończeniu w 1835 r. seminarium nauczycielskiego uczył w szkole chóralnej (połączonej z seminarium) przy preparandzie nauczycielskiej w Trzemesznie. Od kwietnia 1836 r. pracował w seminarium nauczycielskim w Paradyżu na ziemi lubuskiej, gdzie pełnił funkcję nauczyciela pomocniczego, nauczyciela zwyczajnego, tj. stałego (od 1847 r.) oraz pierwszego nauczyciela (od 1877 r.) Wykładał we wszystkich klasach język polski i dydaktykę do 1881 r. Należał do głównych organizatorów tutejszego seminarium i wzorcowej szkoły ćwiczeń, której był kierownikiem i nauczycielem. Wówczas to dał się poznać jako wybitny dydaktyk. W 1844 r. podjął się próby założenia sierocińca dla chłopców.

W 1851 r. Kiszewski założył motarnię jedwabiu, która stała się wzorem tego typu przedsiębiorstwa na całe Wielkie Księstwo Poznańskie. Między innymi z jego inicjatywy powstało rok później na terenie Wielkopolski Towarzystwo Jedwabnicze.

Kiszewski w trakcie swojego życia publikował podręczniki zarówno w dziedzinie dydaktyki – do początkowego nauczania języka polskiego, a później także do literatury i poezji w klasach starszych. Jest on autorem podręczników: Nauka polskiego czytania i pisania na kl. I (1845 r.), Czterdzieści tablic ściennych do pisania i czytania dla szkół elementarnych polskich (1846 r.), Nauka o świecie – podręcznik do nauki języka polskiego na kl. II (1847 r.), która pod zmienionym tytułem  i anonimowo ukazała się również w Galicji. Napisał także książkę pt.: Czytelnia czyli zbiór rozmaitych powieści, podań, klechd, legend, opisów jeograficznych, wspomnień historycznych, zdań i myśli, fraszek i dowcipów itd. Ku nauce, zbudowaniu i rozrywce (1866 r.) oraz Wzory poezji polskiej (1876 r.). Jego elementarz Nauka polskiego czytania i pisania ułożona przez A. Kiszewskiego, opracowany według najnowszych wówczas zasad niemieckich dydaktyków C. Barthela i A. Diesterwega, był niezwykle popularny na terenie Wielkopolski, Pomorza i Śląska i miał aż osiem wydań. Jeszcze większe rozpowszechnienie i uznanie wśród nauczycieli elementarnych języka polskiego oraz aprobatę ówczesnych pruskich władz szkolnych, a nawet pochlebną opinię niemieckiej prasy pedagogicznej uzyskała druga książka szkolna – Nauka o świecie ułożona przez A. Kiszewskiego, wielokrotnie wydawana jako część I podręcznika dla klasy II. Tę publikację drukowaną w Poznaniu wydawano dziewięciokrotnie.

Kiszewski w publicystyce zajmował się także popularyzacją hodowli jedwabników. Artykuły i sprawozdania z działalności Towarzystwa Jedwabniczego Wielkiego Księstwa Poznańskiego zamieszczał w czasopiśmie poświęconym rolnictwu i przemysłowi „Ziemianin”.

Dnia 1 kwietnia 1882 r. po 46 latach pracy w zawodzie nauczyciela, przeszedł na emeryturę. Przez następne cztery lata mieszkał jeszcze w Paradyżu, uczestnicząc w życiu społeczności polskiej. Na krótko przed śmiercią został powołany na powiatowego inspektora szkolnego w Ostrzeszowie Wielkopolskim. Prawdopodobnie zmarł po 1887 r. Nie zachowały się żadne źródła historyczne, jednoznacznie określające datę śmierci.

Marcin ze Sławska herbu Zaremba (?-1453) – był synem Mikołaja z Królikowa i jego żony Mścichny z Koźla, córki kasztelana łęczyckiego Stefana z Bedlna. Nie znamy daty jego urodzenia. Pierwsza wzmianka o nim w źródłach pisanych pojawiła się pod rokiem 1398. Jako młody rycerz aktywnie uczestniczył w wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim. W 1409 r. otrzymał od króla Władysława Jagiełły, najpewniej za zasługi wojenne, zapis 30 grzywien na wsi Ceków. Dnia 15 lipca 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem poprowadził do walki rodową chorągiew Zarembów, co zostało odnotowane przez Jana Długosza w Rocznikach czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego.  Jagiełło szybko docenił nie tylko jego odwagę i męstwo na polu bitwy, ale również mądrość i zdolności dyplomatyczne. Marcin ze Sławska został doradcą, a następnie członkiem rady królewskiej. Często przebywał w Krakowie i towarzyszył monarsze w podróżach po kraju. Występował jako sędzia królewskich wyroków i świadek zawieranych przez panującego umów. W 1413 r. uczestniczył w zjeździe rycerstwa w Horodle, gdzie doszło do unii polsko-litewskiej. Z kolei w latach 1424-1428 wraz z innymi rycerzami, jako przedstawiciel Królestwa Polskiego, brał udział wytyczaniu granicy pomiędzy Polską a Nową Marchią w okolicach Drezdenka.

Na mocy dokumentu datowanego 1 sierpnia 1430 r. w Łęczycy król Władysław Jagiełło zezwolił Marcinowi ze Sławska na wykup starostwa ujskiego z rąk Piotra Korzboka. W dokumencie oprócz miasta Ujścia, siedziby starostwa, wymieniono także wsie: Podanin, Rataje, Chrustowo, Nową Wieś Ujską, Śmiłowo i Zelgniewo. Rycerz otrzymał także zapis w wysokości 500 grzywien i zezwolenie na lokowanie osad na obszarze starostwa. Marcin pozostał dzierżawcą starostwa do swojej śmierci    w 1453 r. Jeżeli założymy, że akcja osadnicza na tych terenach rozpoczęła się od lokacji wsi Brodna     w 1437 r. a wymieniony w najstarszym dokumencie źródłowym wspominającym o Pile (1449 r.) młynarz Paweł Woyth pełnił urząd wójta, otrzymamy okres 12 lat, w przeciągu którego gród nad Gwdą został lokowany na prawie miejskim magdeburskim. Fakt lokacji Piły przez Marcina ze Sławska nie podlega wątpliwości, ponieważ mamy jego potwierdzenie w dokumencie wystawionym przez króla Zygmunta I w 1512 r. Król oświadczył w nim, że przed jego obliczem stanął pilski wójt Jakub  i przedstawił dokument lokacyjny miasta Piły wystawiony przez Marcina ze Sławska, w którym znalazł się zapis o nadaniu wójtostwa przodkom Jakuba.

Po śmierci Jagiełły Marcin ze Sławska i Dobrogost z Szamotuł, jako członkowie rady królewskiej, zostali wybrani opiekalnikami [tj. opiekunami] Królestwa Polskiego, do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez małoletniego Władysława Jagiellończyka nazwanego później Warneńczykiem.   W tym okresie rycerz uczestniczył w 1435 r. w negocjacjach pokojowych z Zakonem Krzyżackim i podpisaniu traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim. Po śmierci króla Władysława w bitwie pod Warną, Marcin wraz z Piotrem Świdwą towarzyszył jego następcy Kazimierzowi Jagiellończykowi  w pierwszej podróży po Królestwie Polskim. Zmarł w 1453 r. Miarą zaufania okazywanego Marcinowi przez króla Władysława Jagiełłę i jego następcę były urzędy, jakie piastował: podstolego poznańskiego (1407-1419), podkomorzego poznańskiego (1419-1425), kasztelana kaliskiego (1426-1427), kasztelana poznańskiego (1428), starosty generalnego Wielkopolski (1428-1430), dzierżawcy starostwa ujskiego (1430-1453) i wojewody kaliskiego (od 1437 r.).

Samuel Targowski herbu Korab (ok. 1574-1633) – urodził się około 1574 r. w Kaczlinie lub Wierzchaczewie koło Szamotuł. Był synem Jakuba i Katarzyny z Wierzchaczewskich. Targowscy należeli do drobnej wielkopolskiej szlachty. Uczył się najprawdopodobniej w kolegium jezuickim w Poznaniu. W 1593 r. rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej. Pięć lat później ukończył naukę, powrócił do Wielkopolski i wstąpił na służbę dworską u Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, który stał się jego możnym protektorem. Od 1605 r. pracował w kancelarii koronnej jako pisarz, zajmując się przede wszystkim wpisywaniem dokumentów do ksiąg z przygotowanych przez sekretarzy brudnopisów. Następnie ok. 1613 r. objął stanowisko sekretarza królewskiej kancelarii Zygmunta III Wazy. Było to wysokie stanowisko w hierarchii urzędniczej na dworze królewskim. Człowiek sprawujący wspomnianą funkcję musiał odznaczać się znajomością prawa polskiego i rzymskiego, dziejów ojczystych i powszechnych oraz języków obcych.

W ramach swoich obowiązków Targowski wykonał na zlecenie króla dwa zadania, które wiązały się z pobytami w Pile. Po raz pierwszy urzędnik przybył do grodu nad Gwdą, aby dokonać lustracji miasta oraz przeprowadzić nową regulację obszaru Piły po wielkim pożarze w 1626 r. Sekretarz przyjechał na miejsce przeznaczenia w styczniu 1627 r. Swoją misję ukończył dnia 27 stycznia tego roku. Regulacja polegała na: wytyczeniu Nowego Rynku (ob. pl. Zwycięstwa), który stał się na następnych ponad 300 lat centralnym punktem miasta, wytyczeniu pięciu ulic wychodzących z Nowego Rynku, nowym urządzeniu starego miasta rozciągającego się od Starego Rynku na północy (ob. fragment ul. Wodnej) do ul. Panny Maryi (ob. al. Piastów) oraz przydzieleniu poszczególnym mieszkańcom grodu nad Gwdą placów pod budowę domów. Ponadto sekretarz wskazał precyzyjnie miejsce osiedlenia dla ludności żydowskiej Piły i określił prawa i obowiązki tej społeczności. Drugi raz Targowski przebywał w Pile jesienią 1627 r. przeprowadzając rewizję starostwa ujsko-pilskiego.  Odwiedził i opisał oprócz Piły miasta Ujście i Jastrowie oraz 25 wsi położonych na terenie starostwa.

Zygmunt III Waza, darząc zaufaniem swojego sekretarza, powierzał mu również misje dyplomatyczne. We wrześniu 1614 r. Targowski przewodniczył polskiemu poselstwu do sułtana Achmeda I. Chodziło o załagodzenie stosunków pomiędzy Rzeczpospolitą i Turcją, napiętych ze względu na rywalizację o zwierzchnictwo nad Mołdawią. Sekretarz przebywał w Stambule niespełna sześć miesięcy. Z kolei w 1624 r. sekretarz został członkiem delegacji reprezentującej króla, która miała doprowadzić do zawarcia rozejmu ze Szwecją.

W 1629 r. sekretarz królewski założył prywatną fundację dla wykupu jeńców chrześcijańskich z niewoli tatarskiej i tureckiej. Środki na ten cel pochodziły z dochodów uzyskiwanych z zakupionej wcześniej Nowej Wsi pod Poznaniem. Dzięki fundacji sekretarza królewskiego mogło zostać wykupionych z niewoli około 25-30 jeńców pochodzących głównie z Wielkopolski. W 1631 r. Targowski odbył „ćwiczenia duchowne” w klasztorze jezuitów w Poznaniu i przyjął święcenia kapłańskie. Krótko potem, najpewniej przy poparciu króla, został kanonikiem przy kościele św. Michała na Wawelu. Dwa lata później zapadł na nieznaną nam chorobę i zmarł.

Stefan Wojciechowski (1875-1940) – urodził się w Margoninie 4 sierpnia 1875 r. Był mistrzem rzeźnickim i właścicielem kamienicy przy ul. Wielkiej Kościelnej 9 (ob. al. Piastów). Należał do grupy najaktywniejszych przedstawicieli miejscowej Polonii. Działał w Towarzystwie Śpiewaczym „Halka” a w początkach lat 20. XX w. wspólnie z rzeźnikiem Adamem Polarkiem kierował tą organizacją. Był również przewodniczącym miejscowego oddziału Narodowego Komitetu Polaków na Obczyźnie po Prawym Brzegu Łaby z siedzibą w Berlinie. Organizował w swoim mieszkaniu spotkania członków Komitetu, a w mieście wiece, na których mówił m.in. o prawach politycznych i obywatelskich Polaków zamieszkałych w Niemczech. Z tego względu został objęty obserwacją przez miejscową policję kryminalną, a jego nazwisko często pojawiało się w raportach dotyczących aktywności Polaków zamieszkałych w Pile. W styczniu 1925 r. wstąpił do pilskiego oddziału V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech. Dnia 1 września 1939 r. został aresztowany i wywieziony z innymi działaczami polskimi do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Zginął tam 12 maja 1940 r.

(SE)